Każdy z nas jest istotą asymetryczną: nie istnieją doskonale symetryczne twarze ani ciała. Lateralizacja, czyli stronność ciała, to bardzo ważny proces kształtowania się układu nerwowego u dziecka.

Przebiega zazwyczaj w ciągu pierwszych sześciu lat życia i większość dzieci idąc do szkoły, ma już wyraźnie ukształtowaną dominację jednej ze stron ciała. Dzięki temu, że jesteśmy prawo- lub leworęczni możemy skutecznie pisać, rysować, manipulować przedmiotami. Dominacja oka sprzyja wyraźnemu widzeniu i spostrzeganiu głębi ostrości, zaś przewaga jednej nogi nad drugą sprawia, że nasze reakcje równoważne są bardziej efektywne. Dlaczego jesteśmy zaprogramowani tak, by wykształcić funkcje jednej strony ciała lepiej niż przeciwnej? Odpowiedź leży w budowie i działaniu ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, przede wszystkim – mózgu. Dwie półkule, z których zbudowany jest mózg, nie są tworami identycznymi ani symetrycznymi. Od najwcześniejszych dni rozwoju płodowego półkule rozwijają się w zróżnicowany sposób. Tworzą się sieci rozmaitych połączeń, niektóre obszary aktywizują i rozbudowują się mocniej, inne słabiej. Ma to związek z docelowym „wyspecjalizowaniem” półkul. Dzięki badaniom aktywności elektrycznej połączeń synaptycznych od dawna już wiadomo, które obszary mózgu są odpowiedzialne za daną czynność umysłową. I tak lewa półkula naszego mózgowia aktywizuje się wtedy, gdy mówimy, liczymy, wnioskujemy lub analizujemy logicznie, piszemy, przeprowadzamy złożone operacje myślowe. Prawa półkula zaś odpowiada za wyobrażenia, procesy twórcze, postrzeganie barw i dźwięków, odbiór rytmu i muzyki, rozumienie metafor, kreatywność. Połączenia nerwowe, za pomocą, których mózg zawiaduje ruchem całego ciała, są skrzyżowane – oznacza to, że ośrodki ruchu lewej strony ciała znajdują się w prawej półkuli i na odwrót. Dzieje się tak za sprawą włókien nerwowych drogi korowo-rdzeniowej, stanowiącej jedną z dwóch dróg układu piramidowego, kontrolującego ruchy dowolne i postawę ciała. Włókna te w większości przechodzą do przeciwległej strony w końcowej części rdzenia przedłużonego. To sprawia, że u osób leworęcznych możemy obserwować zwiększoną aktywność prawej półkuli mózgu, a u praworęcznych – lewej. Pamiętajmy jednak, że dotyczy to sfery ruchowej, a niekoniecznie wyższych funkcji psychicznych. Proces wyboru stronności ciała nie jest jednak oczywisty i – jak to bywa w jednostkowym rozwoju każdego człowieka – może przybierać rozmaite formy. Początkowo dziecko na zmianę używa obydwu stron ciała. W okresie przedszkolnym, kiedy rozwój układu nerwowego i ruchowego dziecka jest bardzo intensywny, można powoli obserwować wyłanianie się dominacji jednej ze stron. Ukształtowana lateralizacja może przybrać formę jednorodną (prawo- lub lewostronną) i wówczas dominuje oko, ręka i noga po tej samej stronie ciała. Taka dominacja jest najbardziej ekonomiczna i efektywna przy wykonywaniu wszystkich ruchów, zarówno dużej jak i małej motoryki. Bywa jednak, że dziecko posługuje się na przykład prawą ręką, ale ma dominujące lewe oko i nogę (łatwo to sprawdzić – wystarczy poprosić dziecko, by spojrzało przez lunetę lub dziurkę od klucza czy kopnęło piłkę). Mówimy wtedy o lateralizacji skrzyżowanej, która – choć częsta – faktycznie utrudnia pewne funkcje. Dzieci te mogą mieć trudności z koordynacją wzrokowo-ruchową, prawidłowym ułożeniem ciała w przestrzeni, dostosowaniem posturalnym. Lateralizację skrzyżowaną często diagnozuje się u dzieci, których rodzice zgłaszają trudności szkolne, kłopoty z zadaniami manualnymi, nauką pisania (bardzo często występuje odwracanie liter lub pismo lustrzane) i czytania (ze względu na trudności z przekraczaniem linii środkowej).

Przyczyn lateralizacji skrzyżowanej należy szukać w zachwianiach prawidłowego rozwoju neurologicznego już w okresie płodowym nawet najmniejsze zakłócenia czy mikrouszkodzenia mogą zaowocować trudnościami motorycznymi, a następnie brakiem zharmonizowanej lateralizacji.

U dzieci „skrzyżowanych” występuje duże ryzyko dysleksji. Często są one sprzężone z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego, kłopotami z wyraźną mową, koordynacją ruchową. Warto jednak zaznaczyć, że „przełączanie” dziecka na siłę na używanie którejś z rąk dla wyrównania lateralizacji jest z góry skazane na niepowodzenie – czynniki, które zadecydowały o takiej, a nie innej konfiguracji, są niezależne od późniejszych prób wyćwiczenia danej strony. Najlepszym sposobem pracy z dzieckiem ze skrzyżowaną lateralizacją jest ogólne usprawnianie wszystkich kanałów zmysłowych (słuchu, wzroku, równowagi) w oparciu o stymulację obydwu półkul mózgowych. Sprawdzą się tu zadania wymagające obustronnej koordynacji – ruchowe i manualne, przekraczania linii środkowej, fiksacji wzroku. Dobry logopeda lub pedagog-terapeuta ustali odpowiedni zakres działań, który pomoże naszemu „skrzyżowanemu” dziecku skutecznie radzić sobie z zadaniami szkolnymi i codziennymi.