Gotowość dziecka do podjęcia obowiązku szkolnego

Dojrzałość szkolna to gotowość dziecka do podjęcia obowiązków i zadań jakie stawia przed nim szkoła. Jest to osiągnięcie odpowiedniego stopnia rozwoju fizycznego, intelektualnego i emocjonalno – społecznego, który umożliwi dziecku udział w życiu szkoły oraz opanowanie wiadomości, umiejętności, nawyków jaki niesie program nauczania. Na powodzenia szkolne dziecka składa się wiele czynników, wzajemnie ze sobą powiązanych. Dziecko przekraczające próg szkolny, powinno posiadać zespół umiejętności przydatnych w szkole, powinno osiągnąć m. in.:

Dojrzałość umysłową, która przejawia się zainteresowaniem nauką, zwłaszcza czytaniem, pisaniem, liczeniem, zaciekawieniem zjawiskami zachodzącymi w najbliższym otoczeniu. Dziecko przez dłuższy czas skupia uwagę na tej samej czynności, potrafi śledzić treść opowiadanej czy czytanej bajki. Mowa jest poprawna pod względem artykulacyjnym, a słownictwo na tyle bogate, że sprawnie potrafi porozumiewać się z innym. Nie ma problemu z rozumieniem przekazywanych wiadomości, poleceń, instrukcji czy treści czytanego opowiadania, bajki, lektury. Dziecko posiada już pewien bagaż doświadczeń, spostrzeżeń, który umożliwia mu rozwój wyobraźni i myślenia pojęciowego. Dziecko gotowe do rozpoczęcia nauki potrafi doprowadzić rozpoczętą pracę do końca, ponieważ ciekawi je efekt końcowy.

Rysunki dziecka dojrzałego są bogate w treść, kolory, zawierają wiele szczegółów, są prawidłowo rozmieszczone na kartce. Przy odwzorowywaniu zachowany jest właściwy kierunek, od lewej do prawej krawędzi kartki i z góry na dół. Oceniając dojrzałość umysłową dziecka, bierze się pod uwagę również poziom rozwoju percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej a także analizy i syntezy słuchowej. Te funkcje decydują o opanowaniu umiejętności pisania i czytania.

Dziecko dojrzałe społecznie prawidłowo nawiązuje kontakty z rówieśnikami i dorosłymi, potrafi współżyć w zespole, przestrzega reguł życia w zbiorowości, zawartych umów. Charakteryzuje je zdyscyplinowanie, obowiązkowość, samodzielność (ubieranie się, mycie, czesanie, ale też samodzielne przygotowanie się do lekcji, pakowanie tornistra, a także samodzielne podejmowanie prawidłowych decyzji w różnych sytuacjach społecznych (np. przy przechodzeniu przez jezdnię). Od takiego dziecka wymaga się zrozumienia prostych sytuacji społecznych i rozeznanie, co jest dobre, a co złe (np. że nie wolno krzywdzić innych, niszczyć cudzej własności, przywłaszczać sobie znalezionych rzeczy). Dziecko dojrzałe społecznie dobrze czuje się w nowym środowisku szkolnym, z chęcią podejmuje zadania na rzecz innych np. dyżury. Przejawem niedojrzałości społecznej jest stałe absorbowanie uwagi nauczyciela, domaganie się ciągłego wyróżniania i dążenie do uprzywilejowanej pozycji w klasie.

Dzieci niedojrzałe społecznie mogą izolować się od grupy, stronić od kolegów, unikać wspólnych zabaw łatwo poddawać się dominacji kolegów, wykazywać bierność, nieśmiałość, lękliwość, małomówność.

Dojrzałość fizyczna to ogólna sprawność organizmu i zdrowie dziecka. Długotrwałe choroby, defekty fizyczne i inne dolegliwości organizmu utrudniają szkolne funkcjonowanie dziecka. Uczeń, który osiągnął dojrzałość szkolną musi dysponować odpowiednim zasobem sił fizycznych i odpornością na zmęczenie. Wielogodzinne siedzenie w ławce, noszenie ciężkiego tornistra i wykonywanie różnych zadań umysłowych jest trudne nawet dla dziecka zdrowego, silnego i sprawnego. Przy takich czynnościach jak pisanie, rysowanie, wycinanie, wydzieranie, konstruowanie, nawlekanie koralików i innych pracach plastyczno-technicznych potrzebna będzie dziecku dobra sprawność rąk, koordynacja ruchowa, ruchowo-wzrokowa. W przeciwnym wypadku ruchy będą powolne, nieharmonijne, sztywne, kanciaste, mało precyzyjne. Mogą też występować współruchy (przyruchy) czyli niepotrzebne ruchy służące rozładowaniu nadmiernego napięcia np. poruszanie językiem przy pisaniu lub rysowaniu. Dziecko o prawidłowym rozwoju fizycznym potrafi przez chwilę stać na jednej nodze, skakać na jednej nodze, przeskakiwać przez przeszkody. Dziecko dojrzałe fizycznie sprawnie i szybko biega, przy czym ruchy rąk i nóg są zharmonizowane. Dobra koordynacja ruchowa umożliwia jazdę na rowerze, na rolkach, na nartach.

Dojrzałość emocjonalna to zdolność do przeżywania bogatego i zróżnicowanego świata uczuć, umiejętność panowania nad swoimi emocjami i kontrolowania ich. Impulsywność reakcji ulega obniżeniu, zaś czas przeżywania różnych stanów wydłuża się. Uczeń dojrzały emocjonalnie odczuwa więź ze swoją grupą, z klasą, z panią. Przeżywa radości i smutki związane z życiem klasy. Prawidłowo reaguje na pozytywne bądź negatywne uwagi dotyczące zachowania i postępów w nauce, nie załamuje się z byle powodu. Dziecko niedojrzałe emocjonalnie jest wybuchowe, drażliwe, agresywne, złości się lub płacze z błahego powodu, często popada w konflikty z kolegami. Może też być zahamowane, zalęknione, niepewne, nadwrażliwe, płaczliwe. Taki typ dziecka boi się głośniejszych uwag nauczyciela nawet, gdy nie dotyczą jego samego. Takie dzieci dość często uskarżają się na bóle głowy, brzucha, bezsenność, przed wyjściem do szkoły zdarzają im się wymioty, biegunka.

Dziecko gotowe do nauki szkolnej potrafi:

1. podać swoje imię i nazwisko, powiedzieć ile ma lat, gdzie mieszka, opowiedzieć o pracy rodziców,
2. narysować rysunek postaci ludzkiej: postać jest kompletna, części ciała są proporcjonalne, właściwie rozmieszczone,
3. obchodzić się z przyborami do rysowania, malowania, pisania; nie wychodzić poza linię kolorując obrazek; potrafi nazwać to co narysowało,
4. ciąć nożyczkami w linii prostej i krzywej; lepić z plasteliny,
5. dobrać w pary przedmioty lub obrazki, klasyfikować je wg określonej zasady, np. owoce, pojazdy, zwierzęta,
6. łączyć zbiory wg określonej cechy, np. wielkość, kolor,
7. wskazać różnice w pozornie takich samych obrazkach,
8. rozpoznać różne dźwięki z otoczenia, np. głosy zwierząt,
9. liczyć kolejno do 10 ; po przeliczeniu liczmanów powiedzieć, ile ich jest,
10. dokonywać dodawania i odejmowania na konkretach w zakresie 10
11. ma dobrą koncentrację uwagi,
12. jest zainteresowane pracą i jej efektami,
13. jest odporne na niepowodzenia,
14. jest wytrwałe przy dłuższym wysiłku,
15. prawidłowo wymawia wszystkie głoski,
16. nazywa głoskę na początku i na końcu wyrazu, różnicuje wyrazy o podobnym brzmieniu, np. kran – tran, góra – kura, bada – pada,
17. podzieli zdanie na wyrazy, wyrazy na sylaby,
18. opowiedzieć treść obrazka posługując się mową zdaniową,
19. rozwiązać proste zagadki,
20. czytać niedługie teksty ze zrozumieniem,
21. uważnie słuchać przez dłuższą chwilę opowiadania, bajki, muzyki,
22. wykonać proste ćwiczenia gimnastyczne; uczestniczyć w grupowych zabawach ruchowych,
23. wskazać lewą i prawą stronę swego ciała i osoby stojącej na wprost,
24. doprowadzić do końca rozpoczętą zabawę, pracę, w trudniejszych sytuacjach zwrócić się o pomoc do osoby dorosłej,
25. zgodnie bawić się z rówieśnikami – współdziałać, czekać na swoją kolej,
26. działać sprawnie; umieć podporządkować się słownym poleceniom,
27. wykonać podstawowe czynności samoobsługowe: samodzielnie zjeść, ubrać się, umyć, zawiązać sznurowadła, zapiąć guziki, zamki
28. ma dobre tempo pracy,
29. potrafi nawiązać kontakty z rówieśnikami i dorosłymi, jest wrażliwy na opinię nauczycieli i innych osób dorosłych.

 

U większości dzieci uczęszczających do przedszkola lub tzw. "zerówki” gotowość do podjęcia nauki szkolnej dokonuje się niepostrzeżenie i nie wymaga specjalnych zabiegów ani ze strony rodziców, ani ze strony nauczycieli. Zdarza się, że niektóre dzieci nie osiągną dojrzałości szkolnej i z tego powodu odraczane są od obowiązku szkolnego. Te dzieci wymagają szczególnej troski i fachowej pomocy. Wśród dzieci przekraczających próg szkolny są takie, które wchodzą w obowiązki szkolne z niepełną dojrzałością szkolną. Tym dzieciom również potrzebna jest pomoc. O tym, czy dziecko pójdzie do szkoły mimo braku dojrzałości szkolnej, czy zostanie odroczone zawsze decydują rodzice, po zasięgnięciu opinii psychologa i pedagoga.

 

Jeśli dziecko nie osiągnie dojrzałości to:

• Start szkolny jest utrudniony.
• Z trudem poddaje się wpływom nauczyciela.
• Staje się niechętne, niezainteresowane zadaniami, bierne. - Często więcej czasu poświęca lekcjom, pracuje dużo a efekty osiąga mierne.

 

DRODZY RODZICE!

Śmiało stawiajcie swoim dzieciom wymagania, bo w szkole wymagania będą codziennością.

Uczcie dzieci obowiązkowości i wytrwałości oraz oceniania swojej pracy w sposób obiektywny wtedy łatwiej poradzą sobie z obowiązkami. Chwalenie na wyrost psuje dzieci.

Nie zapominajcie o mądrym chwaleniu i dostrzeganiu sukcesów dziecka, aby wierzyło w to, że sobie poradzi.

Ważne jest, aby pozwolić dziecku rozwijać się w swoim rytmie i akceptować je takim jakie jest.

Przedstawiajmy więc dzieciom szkołę jako miejsce atrakcyjne, inspirujące, ciekawe choć stawiające wymagania.

Jeśli macie Państwo wątpliwości czy Wasze dziecko poradzi sobie z nauką w klasie pierwszej, warto skorzystać z porady psychologa, pedagoga, logopedy w poradni psychologiczno – pedagogicznej. Specjaliści określą przyczyny trudności dziecka oraz przekażą zalecenia do pracy. Badania w poradni są dobrowolne i to rodzice decydują, czy z nich skorzystają.

Bibliografia:

H. Filipczuk „Zapobiegamy trudnościom i niepowodzeniom szkolnym”
H. Prus - Wiśniewska „Zanim dziecko pójdzie do szkoły”

M. Pelcowa „Uspołecznienie dzieci rozpoczynających naukę szkolną”

B. Wilgocka B. Okoń „Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko”

D. Szczyrba „Czynniki wpływające na poziom dojrzałości szkolnej”

M. Żebrowska „Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”

 

 

Opracowanie: pedagog szkolny mgr Grażyna Szałkiewicz